STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ

Ahmet AKIN
YMM
          TÜRMOB Yönetim Kurulu Üyesi

Hammadde ambarına alınan maddeler ile stoklara alınan ticari mallar değişik tarihlerde ve değişik fiyatlarla edinilmiş olabilir. Her bir hammadde biriminin ambardan alınıp üretime gönderildiği andaki değerini izlemek genellikle olanaksızdır. Bu nedenle, depodan alınarak miktarı ölçülen ve üretime gönderilen hammaddeler değişik yöntemlerde fiyatlandırılabilir.

Stok Maliyet Yöntemlerini;

a) Gerçek fiyat

b) İlk giren ilk  çıkar yöntemine göre belirlenen fiyat (FİFO)

c) Son giren ilk çıkar yöntemine göre belirlenen fiyat (LİFO)

d) Ortalama (basit ortalama, ağırlıklı ortalama...) yöntemlerine göre belirlenen fiyat

e) Standart fiyat olarak belirleyebiliriz.

Uygulamada en çok kullanılan yöntem, ortalama fiyat yöntemidir.

a) Gerçek Fiyat

Gerçek maliyet yönteminde, üretim işletmelerinde üretime gönderilen direkt ilk madde ve malzemenin maliyet bedeli, hangi partiden alınmış ise ona göre üretime yüklenmektedir. Ticaret işletmelerinde ise satın alınan emtianın maliyet bedelinin bire bir olarak gerçek alış fiyatı ile değerlendirildiği sistemdir. Mali çeşidinin az olduğu ve gerçek fiyatların kolaylıkla takip edilebileceği ve mantıklı bir sonuca ulaşılabilmenin etken olduğu durumlarda kaçınılmaz bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Örnek olarak otomobil alış ve satışı ile uğraşan acentalar veya bayiler gösterilebilir. Otomobil maliyetlerini gerçek fiyatları ile takip eden işletmelerin, ayrıca, yedek parça ticareti ile de uğraşmaları durumunda, yedek parçalara ait stok maliyetlerini ağırlıklı ortalama maliyet sistemine göre takip etmelerinin uygun olacağı açıktır.

b) İlk Giren İlk Çıkar Yöntemine Göre Belirlenen Fiyat (FİFO):

Bu yönteme göre, ilk olarak alınan direkt ilk madde ve malzemenin ilk olarak üretiminde kullanıldığı varsayımına göre hareket edilir. Enflasyon dönemlerinde FİFO yönteminin uygulanması enflasyon karlarının çıkmasına neden olur. Fiyatların düştüğü dönemlerde ise maliyetlerin yükseldiği görülür. Bazı ticaret işletmelerinde de uygulandığı görülmektedir. Dayanıklı tüketim malları ticareti ile uğraşan firmalarda rahatlıkla uygulanabilmektedir. Hububat siloları gibi özelliği olan işletmelerde ise zorunluluk göstermektedir.

Örnek: (A) üretim işletmesinin, Nisan 2001 ayı sonu itibariyle 15.000 Tl/adet üzerinden 3000 adet (X) hammaddesi bulunmaktadır. İşletmenin Mayıs 2001 ayı hammadde hareketleri aşağıda belirtildiği şekilde gerçekleşmiştir.

03.05.2001                  Alım                 4000 Adet                 16.000 TL/Adet

09.05.2001                  Üretime Sevk    2500 Adet                 -

17.05.2001                  Alım                 1000 Adet                 16.500 TL/Adet

18.05.2001                  Üretime Sevk    2000 Adet                 -

24.05.2001                  Üretime Sevk    2500 Adet                 -

FİFO yöntemine göre (X) hammaddesinin Mayıs 2001 ayı stok kartı şu şekilde işlem görecektir: